MUTEBER BİR İHTİLAFIN OLDUĞU YERDE ASLA TEKFİR OLMAZ

بسم الله الرحمن الرحيم

Rahmân ve Rahîm Olan Allah’ın Adıyla…

İhtilaf insanoğlunun özünde var olan İlâhî bir kanundur. İnsanlar en ufak meselelerde dahi ihtilaf edebilecek bir tabiatta yaratılmışlardır. Öyle ki “bu kadarı da olmaz!” dedirtecek tartışmalara bile şahit olabilmekteyiz. Bu nedenle insanoğlunun benliğinde var olan bu hakikati göz önünde bulundurarak onların anlaşmazlıklarını şer’î bir çerçevede ele almalıyız.

Müslümanlar arasında vuku bulan ihtilaflar mezmum (kınanmış) ve memduh (övülmüş) olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Mezmum ihtilaf. İhtilafın bu türü kendi arasında tekrar ikiye ayrılır:

a) Sahibini dinden çıkaran ihtilaf. Bu, imanın aslı ile çelişen meselelerde yapılan ihtilaftır. Şia’dan bazı grupların Kur’an’ın eksik olduğunu iddia etmesi ve Kur’an’ın tahrif edildiğini söylemesi buna örnek olarak verilebilir.

b) Sahibini dinden çıkarmayan ihtilaf. Bu da imanın aslı ile çelişmeyen bir takım kelamî meselelerdeki ihtilaflardır. Günah işleyenin dinden çıkıp-çıkmayacağı tartışması buna örnek gösterilebilir.

Bu iki maddeden her biri mezmum ihtilaf çerçevesinde değerlendirilmiş ve içerisine düşenler kınanmıştır.

2) Memduh ihtilaf. Bu da şer’î delillerin farklı şekillerde yorumlanması neticesinde meydana gelen bazı fıkhî meselelerde ve fer’î hükümlerde olur.[1] Başın ne kadarının mesh edileceği, kadının ne kadar iddet bekleyeceği ve benzeri konular hep memduh ihtilaf çerçevesinde değerlendirilmiştir.[2] 

Bu girişten sonra hemen belirtmeliyiz ki, muteber bir ihtilafın olduğu yerde asla tekfir olmaz; tekfir ancak üzerinde icma’ bulunan meselelerde muhalefet eden kimseler için söz konusudur.[3]

Fehd Abdullah der ki: “Anlattığımız şeylerden şu önemli kaideyi formüle edebiliriz: Tekfir ancak hakkında icma’ olan meselelerde olur.”[4]

Kitabının başka bir yerinde de şöyle der:

“İhtilaflı meselelerde tekfir etmek caiz değildir. İslam âlimleri bu gerçeğe dikkat çekmiş ve şöyle demişlerdir: ‘Zannî delile dayanan meselelerde tekfir olmaz’ (…) “Tartışmalı meselelerde (karşı tarafı) kınamak dahi mümkün değilken ya (ona) kâfir hükmü vermek nice olur?”[5]

“el-Mevsuatu’l-Kuveytiyye” adlı eserde İbn-i Abidin’den naklen şöyle denir:

“Sözünü güzel bir şekilde yorumlamak mümkün olduğu veya küfür olduğunda –zayıf bir rivayet dahi olsa– ihtilafın bulunduğu şeylerde Müslümanın tekfir edilmesi uygun bir şey değildir.”[6]

Ulema, ihtilaflı meselelerde karşı tarafı tamamen haksız kabul etmeyi bile uygun görmemişken, bu meselelerde tekfirleşenler acaba hangi insaf ilkesine göre hareket etmektedirler? Bunu anlamak gerçekten de mümkün değildir. Oysa âlimlerimiz böylesi tartışmalı meselelerde “Hata ihtimaliyle birlikte bizim mezhebimiz doğrudur; doğru olma ihtimaliyle beraber muhalifimizin mezhebi yanlıştır” diyerek karşı tarafın da –az bir ihtimalle bile olsa– haklı olabileceğini kabul etmişlerdir. Muhalifin haklı olabileceği ihtimali dahi, –bırakın tekfirleşmelerini– birbirlerini itham etmelerini bile olanaksız kılmıştır.

İslam tarihinde nice büyük ihtilaflar olmuştur. Hatta kabul edilmesi asla mümkün olmayan görüşler bile ortaya atılmıştır, ama buna rağmen hiçbir âlim karşı taraftakini sırf kendi görüşüne muhalefet ettiği için tekfir etmemiştir. Bu meseleye şöyle bir örnek verebiliriz: Kur’an-ı Kerimde ki sûrelerin başında yer alan “besmele”nin bir ayet olup-olmadığı mezhepler arasında bir hayli tartışılmıştır.

a) İmam Şafiî, bunun bir ayet olduğunu belirtmiştir.

b) İmam Malik, bunun bir ayet olmadığını savunmuştur.

c) İmam Ebu Hanife ise bunun tam bir ayet olduğunu, ama sûre başlarından bir ayet olmadığını söylemiştir.[7]

Bilmemiz gerekir ki, Kur’an üzerine bir harf ilave etmek veya ondan bir harf çıkarmak tüm ulemaya göre küfürdür. Şimdi, İmam Şafiî’nin içtihadına göre İmam Malik Kur’an’dan tam 113 ayeti[8] yok saymıştır. İmam Malik’e göre ise İmam Şafiî Kur’an’a tam 113 ayet ilave etmiştir. Her iki âlime göre de Kur’an’a ilave yapmak veya ondan bir şeyi çıkarmak küfürdür. Fakat burada bir içtihat söz konusu olduğu için ne İmam Şafiî İmam Malik’e “sen kâfir oldun” demiştir ve ne de İmam Malik İmam Şafiî’ye “sen dinden çıktın” diye bir ithamda bulunmuştur. Onlar, ihtilafın olduğu yerde tekfirin olmayacağını iyi bildikleri için asla birbirlerine böylesi ithamlarla suçlamamışlardır.[9]

Bu gün de küfür olduğu ihtilaflı olan meselelerde asla Müslümanların birbirlerini tekfir etmemesi gerekmektedir. Kişi her ne kadar o mesele hakkında sakınmayı esas alsa ve o işi işleyenlere kendince tavır takınsa dahi yine de meseleyi tekfir boyutuna taşımamalıdır. Unutmayalım ki tekfir, delaleti ve sübutu kat’î olan meselelerde olur. Delaletinde veya sübutunda zannîlik varsa o zaman Müslüman –her ne kadar tercih yapma hakkına sahip olsa da– kendisi gibi düşünmeyen diğer Müslümanları asla tekfir etmemelidir.[10]

Faruk Furkan